Hiërarchie is een wijze waarop personen, objecten of gegevens worden gerangschikt. Hierbij wordt de focus gelegd op meerdere en mindere (classificatie).
Lean Manufacturing kenmerkt zich onder andere door de ‘vlakke organisatie’. Hiërarchie is binnen veel bedrijven nog steeds een bekend fenomeen, terwijl het begrip in een procesgerichte organisatie aan belangrijkheid verliest. De feitelijke aansturing van werknemers en processen loopt niet langer altijd langs leidinggevenden. De verantwoordelijkheden hiervoor worden uit handen gegeven aan proceseigenaren en werknemers, oftewel door het proces zelf.
Deze cultuuromslag dient echter niet alleen in het proces plaats te vinden, maar binnen de gehele organisatie. Dit betekent dat managementverantwoordelijkheden anders kunnen worden vertaald. Het creëren van eigenaarschap onder de betrokkenen is een belangrijke taak in dit traject, aangezien hiermee verantwoordelijkheden ontstaan. Betrokkenen worden verantwoordelijk (eigenaar) van een deelproces/-product.
Echter, het verdelen van alle verantwoordelijkheden in het proces is onmogelijk. Procesmatige aansturing is immers niet voor alle taken wenselijk, zoals het beheren van de externe betrekkingen van de organisatie evenals het beheer en het uitdragen van de bedrijfscultuur. Dit blijven aspecten die een leidinggevende in de portefeuille houdt, evenals de eindverantwoordelijkheid van een deelproces. Dit laatste is vooral een formaliteit binnen organisaties en dient in de functiestructuur te worden vastgelegd.
Eigenaarschap in Lean Manufacturing
Afvlakken van de organisatie is een lang proces. Het creëren van eigenaarschap onder alle betrokkenen vereist een omslag in de traditionele denkwijze. Vooral wanneer een productieproces te maken heeft met teams (meerdere betrokkenen) dient het eigenaarschap op minimaal 2 niveaus gecreëerd te worden:
- per handeling is de betreffende (uitvoerende) betrokkene zelf verantwoordelijk;
- per deelproces is één betrokkene hoofdverantwoordelijk (bijv. teamleider);
Door het werken in teams en het verplaatsen van veel verantwoordelijkheden van de leidinggevende naar de uitvoerende personeelsleden wordt de traditionele hiërarchie sterk afgevlakt. Zowel groepsverantwoording (‘elkaar wijzen op verbeteringen’) als individuele verantwoordelijkheid (‘foutvrij van mij’) versterkt de focus op onder andere kwaliteit en veiligheid. De traditie van ´De Manager met zijn mensen´ wordt omgevormd in een moderne personeelstructuur.
Doordat teams gekoppeld kunnen worden aan deelprocessen is de onderverdeling van de betrokkenen hierin zeer belangrijk. Tijdens het indelen van de teams dient rekening te worden gehouden met de competenties en interesses van de betrokkenen. Afhankelijk van de grootte van het productieproces kunnen werknemers aan de hand van vaardigheden in verschillende teams worden ingedeeld, waardoor eveneens roulatiemogelijkheden ontstaan. Hierdoor kan optimaal gebruik worden gemaakt van de vaardigheden van de betrokkenen. Vooral bij kleinere (MKB) producenten is de vakkundigheid van werknemers de kracht achter de flexibiliteit van de organisatie. Werken in teams is juist binnen deze kleinere organisaties lastig aangezien men vreest voor verlies van het vakmanschap en de variatie in het werk. Implementatie van Lean Manufacturing kan echter plaats vinden zonder dat deze flexibiliteit hieronder zal lijden.
Voordelen & Nadelen
Het creëren van eigenaarschap en het afvlakken van de hiërarchie heeft zowel voordelen als nadelen. De indeling van werknemers in vaste teams en hierbij het verstrekken van de procesverantwoordelijkheden zorgt ervoor dat werknemers permanent verbonden zijn met hun deelproces. De focus komt hierdoor meer te liggen op het leveren van resultaten dan bij individuele werkverdeling onder werknemers. Echter, de verdeling van de werkzaamheden in teams kan voor specifieke organisaties minder geschikt zijn, mede door bijvoorbeeld te hoge mate van expertises van de betrokkenen. Het gaat hierbij veelal om kleinere (MKB) organsaties welke veel specifieke (deel-)producten afleveren en waar tijdens productie beroep wordt gedaan op vakmanschap. Massa-/Serieproductie is in deze organisaties niet van toepassing. Afvlakken van de hiërarchie en het toekennen van verantwoordelijkheden kan in dit soort gevallen worden aangepakt door in plaats van werkteams juist de individuele werknemers eigenaar te maken van een deelproces. Leidinggevenden zorgen er vervolgens voor dat de werknemers met een specifieke expertise voor het juiste deelproces worden ingedeeld.
Inmiddels is duidelijk dat de begrippen verantwoordelijkheid en eigenaarschap een grote rol spelen in het afvlakken van de hiërarchie binnen elk type organisatie. De specifieke invulling ten einde dit doel te bereiken is echter verschillend voor grote massaproducenten en de kleinere (MKB) organisaties.